CUENTO DE FELICIANO PADILLA EN QUECHUA

HUWANCHA KANAWIRI

Cuento de Feliciano Padilla (*)

Layqaquta yachaywasipi Huwancha sutichasqa maqt’illu, llapan pukllaq masinkunata, sapa kutilla waqachirqan. Huwanchaqa isqun watayuqsi karan. Wakin yachaqmasinkunapis isqun watayuqllataqsi karqanku; ichaqa kay Huwanchaqa, sapa p’unchaw allinta chawllata mikhuruspa anchata wiñasqa. Paywan tuparachiktinchisqa wakinkunaqa huchuylla karqanku. Wiraqucha Walintin Mulinas hamawtanqa kasqa. Allintas kay wiraquchaqa yachachiq, ichaqa mana chiwchikunaq maqanakusqankutaqa qhawarqanchu. Chay maqanakuykunaqa patiyupis sapa kutilla kaq.

Hurhicha, Manukucha, Winsischa, hamuychik, karahus – nispas nisqa Huwanchaqa.
Ama qapariychu. Lliw maqt’illukunaq uyarinantachu munanki . Kaypiñan kayku- nispas ninku.
Apamuwasqaykista usqhaylla quwaychik.

Hurhichaqa, Manukuchapiwan, mikhunankunatas qunku.
Pisillan kayqa. Sapa p’unchaw nisuta pisiyamun kay quwasqaykichik.
Chayllan papachu. Manan wasiykupi imapis kanñachu – nispas nisqaku Hurhicha, Manukuchantin.

¡Manan! ¡Manan ch’aynaqa kanmanchu! Paqarinmantaqa imapipis llank’anaykichik. Uyarishkankischu. Paqarinqa ashkata apamuwankichik- ch’aynatas nin Huwanchaqa t’antakunata, latanukunata, misk’ikunata qhawarispa.

¿Qanri, Winsischa? Maymi apamuwasqayki
Manan imatapis apamuykichu. Taytaymi manaña llank’anchu. Chaymi mamallay qatupi siwillachakunata wintin. Wasiypiqa pisillatañan mikhuskayku. Allquypis, misiypis, tullullañan kashkanku – nispas Winsischaqa quyayllaña riman.

Karahus. Manan ñuqata ch’aynataqa niwankimanchu. Manan, manan Winsischa – nispas saqra hina qaparin, ñawinmanta ninataraq phatachispa.
Papachu, ama maqawaychu.

¡Manan, karahus! – nispas hallpapi quspachin, sikinpiñataq, wiqsanpiñataq hayt’aspa.
Chaymantataq Huwanchaqa iskaynin sapatunkunata Winsischawan llaqwachisqa. Winsischaqa waqansi, quyayllatañas waqan. Taytantas yuyarin, mamantas waqyan, ichaqa manas pipis hamunchu. Huq maqt’illukunallas quyayllaña qhawarinku Winsischata pampapi rikuspa.

...sapa p’unchaw allinta chawllata mikhuruspa anchata...

Tawa killañas kay aychakunawan, latanuskunawan, t’antakunawan Huwanchataqa wirayachinku. Mayninpiqa qullqitas mañakun. Chaysi kimsantin iskulirukuna Titiqaqa quchapatapi huñunakusqaku. Chaypis yuyayninkunata kallpachispa Huwanchapaq ch’ullalla kasun, nispas ninku.

Ari. Kunanmanta pacha ch’ullalla kasun. Manañan allquchakuswanñachu. Kay kamalla Huwancha kachun. Paqarinqa kay maqt’ata kimsantinchikmanta maqasun – nispas ninku iskulirukunaqa.

Waykillasunchu – tapukunsi Winsischaqa.

Ari. kay allquta waykillasun. Qam, Winsischa, raqu k’aspita ch’uspaykipi apamunki – ninsi Manukuchaqa.

Chay p’unchaw chayamuqtinsi, Huwancha quchapataman silwarispa rishkaptin, Manukucha maqanakuyta maskaspa, Huwanchataqa sikinpi hayt’an. ¡Ima nanmi, Manukucha, karahus!, nispas hayt’ataqa kutichin. Chayllapis, Hurhicha Huwanchaq sinqanta saqmarparin. Manukuchañataq, Hurhichañataq ñawinta saqmaspa qumiryachinku. Yawarllañas Huwanchaqa kashkan. Chaysi yawarninta qawaspa waqayta qallarin. Waqashkaktintaq Winsischa k’aspiwan chakinpiraq, muqhunpiraq, umanpiraq takarparin.

Kaymi, ñawiy qumirchawasqaykimanta; kaymi sinqaymanta yawar phutuchiwasqaykimanta – nispas Winsischaqa allinta Huwanchaq chakinta takan.

Chaysi, isqun p’unchawmanta Huwancha Kanawiriqa kutimusqa. Wist’u chakis patiyupi purin. Ch’inlla, mana piwanpis rimanakuspa. Ichaqa manañas imatapis mañakunñachu. Quyayllañas purin. Lliw maqt’illukunas kusikunku. Paykunapis “ch’ullalla llapanchik Huwanchapaq kasun”, nispas ninku.

Chay p’unchawmantas Huwancha kanawiriqa mana pitapis maqanñachu. Allin maqtamansi tiqrapun. Iskay killamanta munagillu kapun. Machuyaqtintaqsi tata kuraq misan yanapaq tukupun.

_________________

(*) Feliciano Padilla: Profesor de morfosintaxis del quechua en la Maestría de Lingüística Andina y Educación de la UNA Puno.